Skóra jest największym organem ludzkiego ciała, stanowi ok. 6% masy ciała i ma powierzchnię ok. 1,5-1,8 m2.  Jest też bardzo ważnym narządem pełniącym szereg istotnych funkcji niezbędnych w życiu codziennym. Jej wygląd zmienia się w ciągu naszego życia wielokrotnie, a jej kondycja odzwierciedla stan naszego zdrowia. Codziennie stosujemy mnóstwo preparatów, by była gładka, zdrowa i jędrna. Poznajmy skórę, jej budowę i funkcje, by jak najlepiej móc o nią zadbać i mieć pewność, że jak najdłużej będzie pełniła swoją ochronną rolę.

Budowa skóry

Skóra, choć wydaje się być bardzo cienka ma grubość ok. 1 mm i składa się z 3 warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Taka budowa zapewnia jej odpowiednią wytrzymałość i elastyczność. W skład skóry wchodzą także gruczoły łojowe i potowe, włosy, paznokcie oraz zakończenia nerwowe.

Naskórek

Najbardziej zewnętrzną warstwą jest naskórek, tworzący barierę wodoodporną, w którego budowie wyróżnia się pięć warstw:

  • warstwa rogowa–  zbudowana z komórek martwych, bogatych w keratynę; białka keratynowe wiążą wodę i dzięki temu nadają jej elastyczność i odporność na czynniki zewnętrzne, na powierzchni warstwy rogowej obecny jest płaszcz lipidowy
  • warstwa jasna
  • warstwa ziarnista
  • warstwa kolczysta
  • warstwa podstawna– zachodzą tu podziały komórkowe, czyli powstają nowe komórki skóry; w warstwie tej obecne są melanocyty odpowiedzialne za wytwarzanie melaniny- pigmentu, który nadaje skórze barwę, jest połączona ze skórą właściwą błoną podstawną.

Skóra właściwa

Skóra właściwa zbudowana jest z dwóch warstw: siateczkowej i brodawkowej. Obie warstwy tworzy tkanka łączna bogata we włókna kolagenowe, elastynę i kwas hialuronowy. Dzięki obecności kolagenu skóra jest sprężysta i wytrzymała. W skórze właściwej znajdują się naczynia krwionośne odpowiedzialne za odżywienie i natlenienie komórek, włókna nerwowe (receptory bólu, temperatury i dotyku) oraz gruczoły łojowe i potowe.

Tkanka podskórna

To najgłębiej położona warstwa. Tworzą ją przede wszystkim komórki tłuszczowe –adipocyty ułożone w zraziki. Znajdują się tu również gruczoły potowe i łojowe oraz opuszki mieszków włosowych.

budowa skóry warstwy skóry

Różnice w budowie skóry

Nasza skóra zmienia się każdego dnia. Codziennie powstają nowe komórki skóry, a te obumarłe ulegają złuszczeniu. Skóra wygląda też inaczej na różnych etapach naszego życia, a w związku z tym wymaga innej pielęgnacji.

Skóra noworodka

Wszyscy wiemy, że skóra noworodków różni się od skóry dorosłego. Wynika to z:

  • niezakończonego procesu keratynizacji
  • małej ilość melaniny
  • mniejszej liczby połączeń między komórkami.

Przez to skóra dziecka jest niedojrzała i słabiej pełni swoje funkcje. Nie stanowi dostatecznej bariery ochronnej, narażona jest na większą utratę wody, a jednocześnie zagrożona większym wchłanianiem substancji z powierzchni skóry, w tym substancji szkodliwych. Bardzo ważną właściwością skóry noworodków jest występowanie mazi płodowej (vernix caseosa)- jest to biofilm, który pokrywa powierzchnię skóry. Odgrywa on istotną rolę w nawilżaniu, termoregulacji i ochronie przeciwdrobnoustrojowej i nie powinien być całkowicie usuwany po porodzie.

Skóra w okresie dojrzewania

Intensywne zmiany zachodzą w skórze również podczas pokwitania. Dzieje się tak pod wpływem zaburzeń równowagi gospodarki hormonalnej:

  • wzrasta aktywność gruczołów łojowych
  • następuje nadmierne rogowacenie naskórka.

Wynikiem tym zmian jest pojawienie się zaskórników i grudek oraz tłustej, błyszczącej cery. Bardzo często zaburzona jest także flora bakteryjna skóry co prowadzi do pojawienia się trądziku.

Skóra dojrzała

Wyjątkowym czasem dla skóry jest również wiek dojrzały. Proces starzenia się powoduje zmiany we wszystkich warstwach skóry:

  • zmniejsza się ilość kolagenu i następuje utrata elastyczności tkanek
  • warstwa lipidów naskórka ulega zubożeniu
  • spada wydajność gruczołów potowych i łojowych

W konsekwencji skóra staje się cienka, sucha, pojawiają się zmarszczki i zmienia się owal twarzy.

Funkcje skóry

Skóra jako największy i najbardziej zewnętrzny organ naszego ciała tworzy przede wszystkim barierę ochronną w stosunku do czynników mechanicznych, chemicznych i biologicznych.
Oprócz tego skóra spełnia jeszcze wiele innych zadań:

  1. Bierze udział w regulacji cieplnej:
    Dzięki obecności naczyń krwionośnych, które rozszerzają się i kurczą oddając lub zatrzymując ciepło. A także poprzez mechanizm „gęsiej skórki”, czyli skurcz mięśni przy mieszkach włosowych, który prowadzi do wyprostowania się włosów i zatrzymania przy skórze warstwy powietrza tworzącego izolację przed zimnem. Ważne dla termoregulacji są także gruczoły potowe, wydzielające pot, aby nas ochłodzić.
  2. Jest narządem czucia:
    Poprzez obecność w skórze receptorów nerwowych możliwe jest odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego. Dzięki temu możemy doświadczać ucisku, dotyku, ciepła, zimna, bólu czy świądu.
  3. Wytwarza ważne dla nas związki:
    Naskórek ma zdolność do wytwarzania melaniny, naturalnego barwnika, który chroni skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV. W naskórku, w keranocytach, pod wpływem światła słonecznego powstaje również aktywny metabolit witaminy D. Witamina D jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania, bierze udział w szeregu procesów metabolicznych, w gospodarce wapniowo-fosforowej, wspomaga odporność. Skóra bierze też udział w syntezie wielu hormonów.
  4. Ma zdolność do wchłaniania różnych substancji:
    Choć bardzo cenimy funkcję ochronną skóry i cieszymy się, że nie pozwala na zbytnie przenikanie do organizmu substancji chemicznych z otoczenia, to fakt, że możemy wchłaniać przez skórę ma ogromne znaczenie. Na co dzień wykorzystujemy tę właściwość stosując kosmetyki z nadzieją, że zawarte w nich składniki wnikną w głąb skóry i zadziałają cuda. Zdolności ta wykorzystywane jest również w medycynie w preparatach transdermalnych.
  5. Bierze udział w procesach immunologicznych:
    Skóra stoi na straży naszej odporności stanowiąc przede wszystkim barierę, która uniemożliwia wnikanie mikroorganizmów do naszego ciała. Ale w naskórku obecne są też komórki o właściwościach immunologicznych (Komórki Langerhansa), które wychwytują ciała obce i przekazują tę informację innym komórkom odpornościowym.

Pielęgnacja skóry

Aby skóra pełniła prawidłowo swoje funkcje: była warstwą ochronną, produkowała witaminę D, brała udział w odporności i przekazywaniu bodźców z otoczenia musimy o nią zadbać. Najlepiej robić to wtedy, gdy jest zdrowa, aby zapobiegać pojawieniu się chorób. Zdrowa skóra jest gładka, sprężysta, wytrzymała i promienna. Ma jednolity kolor. Nie jest przesuszona ani nadmiernie tłusta. Nie reaguje nadmiernie na temperaturę czy kosmetyki. Nie swędzi, nie piecze, nie łuszczy się. Jeżeli zauważamy u siebie powyższe objawy warto przyjrzeć się potrzebom naszej skóry i być może zmienić codzienne nawyki.
Podstawowa pielęgnacja, czyli absolutne minimum, to oczyszczanie i nawilżanie. Skórę należy również chronić przed czynnikami zewnętrznymi: urazami mechanicznymi (odparzenia, otarcia), promieniowaniem UV, skrajnymi temperaturami czy wiatrem. Mimo, iż skóra posiada własne mechanizmy obronne np.: wytwarzanie melaniny w odpowiedzi na promieniowanie słoneczne czy skurcz naczyń krwionośnych jako reakcja na niską temperaturę, to w wielu przypadkach są one niewystarczające.

skóra największy organ pielęgnacja skóry

Częstym błędem w pielęgnacji jest zastosowanie kremu lub maści jednorazowo, tylko wtedy gdy pojawi się problem. Tymczasem proces ten powinien być ciągły, regularny, kontynuowany gdy skóra jest zdrowa. Wiele procesów chorobowych rozwija się jeszcze przy zdrowym wyglądzie skóry, a naszym celem powinno być w miarę możliwości zapobieganie pojawianiu się jakichkolwiek zmian na skórze.

Wpływ na kondycję naszej skóry ma również tryb życia. Warto zadbać o wystarczającą ilość snu i zróżnicowaną dietę bogatą w świeże warzywa, owoce i tłuszcze nienasycone. Bardzo zły wpływ na skórę ma palenie papierosów – powoduje, że nabiera żółtoszarego zabarwienia i przyspiesza powstawanie zmarszczek.

Oczyszczanie

Podstawą oczyszczania skóry jest jej mycie. Warto wybrać do tego celu odpowiedni preparat: inny do ciała, inny do twarzy. Wybór jest duży: mydła, olejki, pianki, jednak najważniejszy jest skład produktu. Szukajmy kosmetyków delikatnych, nie zawierających alergenów czy barwników. Regularne stosowanie preparatów z silnymi detergentami niszczy lipidową warstwę ochronną naskórka. Konsekwencją tego jest nadmierna suchość, uczucie ściągania oraz zaczerwienie skóry.


W pielęgnacji twarzy nigdy nie zapominajmy o demakijażu twarzy przed snem. Dobrze jest też po oczyszczeniu twarzy zastosować tonik lub hydrolat, który przywróci skórze odpowiednie pH.

Nawilżanie

Jeżeli zależy nam na zdrowym wyglądzie skóry, musimy zadbać o jej prawidłowe nawilżanie. Woda bierze udział we wszystkich procesach metabolicznych w komórkach. Zapewnia też właściwą budowę włókien elastynowych i kolagenowych, wiąże się z białkami keratynowymi i kwasem hialuronowym. Jest składnikiem płaszcza hydrolipidowego na powierzchni naskórka.


Nawilżać skórę możemy poprzez stosowanie odpowiednich kosmetyków, ale przede wszystkim od wewnątrz, poprzez wypijanie odpowiedniej ilości wody. Nawet niewielkie odwodnienie wpływa na nasze funkcjonowanie i nastrój, może też odpowiadać za suchość skóry i spadek elastyczności.


Przy wyborze kosmetyków nawilżających, podobnie jak przy wyborze preparatów myjących, wybierzmy kosmetyk dobrany do potrzeb naszej skóry i posiadający dobry skład.
Produkty o działaniu nawilżającym powinny mieć zdolność zatrzymania wody na skórze, ale także zapobiegania jej nadmiernej utraty.

Składnikami nawilżającymi w kosmetykach są m.in:

  • Gliceryna
  • Mocznik
  • Kwas hialuronowy
  • Aloes
  • Kwas mlekowy
  • Alantoina

Do składników mających za zadanie minimalizowanie utraty wody należą emolienty, czyli substancje mające za zadanie wytworzyć ochronny film na powierzchni skóry, który ogranicza parowanie wody z powierzchni ciała. Emolientami są na przykład oleje roślinne. Pod nazwą emolienty można też znaleźć gotowe produkty, które zawierają wiele cennych substancji o działaniu ochronnym, nawilżającym i regenerującym. Więcej na temat naturalnych emolientów możesz przeczytać w naszym artykule o pielęgnacji skóry atopowej.

Pielęgnacja skóry u dzieci

Jak już wiemy, skóra noworodków i małych dzieci różni się od skóry dorosłych. Sprawia to, że wymaga wyjątkowej opieki. Podstawą pielęgnacji maluszków są kąpiele: działają oczyszczająco i relaksująco, jednak mogą niekorzystnie na florę bakteryjną na powierzchni skóry.


Noworodki najlepiej kąpać co 2-3 dni w samej wodzie, ewentualnie z dodatkiem mleka matki lub kilku kropel oleju ze słodkich migdałów. Chodzi o to, by jak najdłużej zachować pozostałości mazi płodowej na powierzchni skóry dziecka.


Niemowlęta zazwyczaj uwielbiają kąpiele i jeżeli nie mają problemów skórnych możemy kąpać je codziennie tworząc w ten sposób wieczorny rytuał wyciszający lub wręcz przeciwnie, wspaniałą możliwość wspólnej zabawy. Wybierając preparaty myjące dla dzieci szukajmy produktów łagodnych, o neutralnym pH, bez dodatku barwników czy substancji zapachowych, takich jak mydło Miś Cztery Szpaki.

Pielęgnacja skóry ze skłonnościami do trądziku

W okresie dojrzewania wzrasta aktywność gruczołów łojowych oraz zwiększa się proces rogowacenia naskórka. Głównym celem pielęgnacyjnym jest normalizacja pracy gruczołów. Ważne, by nie stosować zbyt silnych preparatów zawierających alkohol, które będą działały wysuszająco, a przez to powodowały podrażnienia, a także paradoksalnie będą pobudzały gruczoły łojowe do pracy, by natłuścić wysuszoną skórę. Do mycia warto stosować kosmetyki naturalne, zawierające wyciągi ziołowe o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i łagodzącym. Nie można zapominać o nawilżaniu, przyspieszy to procesy gojenia i zapobiegnie powstawaniu podrażnień.


Dobrą praktyką jest stosowanie peelingów kwasowych 1-2 razy w tygodniu. Kosmetyki takie mają w składzie kwasy organiczne: migdałowy, salicylowy, glikolowy, które delikatnie złuszczają naskórek, nawilżają, wspomagają regenerację i usuwają przebarwienia, np: Serum kwasowe Cztery Szpaki.

Pielęgnacja skóry dojrzałej

W pielęgnacji skóry dojrzałej ważne jest dbanie o optymalne nawilżenie, stymulacja skóry do produkcji kolagenu oraz ochrona przed działaniem promieniowania UV i wolnych rodników. Dla skóry dojrzałej poleca się kremy tłuste, które redukują suchość skóry i mają działanie intensywnie regenerujące i odżywiające. W kosmetykach należy szukajmy składników takich jak witamina A (w postaci retinolu, retinylu czy estrów: propionianu i palmitynianu retinylu), peptydy (heksapeptyd, tetrapeptyd, arginina), koenzym Q oraz kwas hialuronowy.


Częstym problemem są przebarwienia, spowodowane nadmierną ekspozycją na promieniowanie słoneczne, będące następstwem gromadzenia się melaniny w różnych warstwach skóry. W walce z przebarwieniami warto sięgnąć po preparaty z kwasem glikolowym, azelainowym,  witaminą C arbutyną.

Wygląd naszej skóry to odwzorowanie stanu naszego zdrowia. Konieczne jest więc dostosowanie pielęgnacji do potrzeb skóry. Aby lepiej poznać naszą skórę możemy wykonać szybki test i sprawdzić typ naszej cery, dzięki czemu z jeszcze większą świadomością będziemy mogli o nią dbać.


Pamiętajmy o oczyszczaniu i nawilżaniu każdego dnia, a także o specjalnej pielęgnacji wtedy, gdy skóra pracuje w trudnych warunkach takich jak mróz czy słońce.
Wspomagajmy skórę od środka: pijmy dużo wody, dbajmy o podaż witamin, minerałów i kwasów nienasyconych z pożywieniem, dotleniajmy organizm poprzez aktywność fizyczną.
Tylko skóra zdrowa będzie stanowiła szczelną barierę ochronną i będzie w pełni spełniała swoje funkcje.

Bibliografia:

1) T. Wolski, B. Kędzia, Farmakoterapia skóry. Cz. 1. Budowa i fizjologia skóry, Postępy Fitoterapii 2019; 20(1): 61-67
2) A. J. Sybilski, Skóra – najważniejszy narząd naszego ciała. dbajmy o nią!, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2012; 8 (4):  375-379
3) A. Kołaczek,  Przegląd metod pielęgnacji skóry dojrzałej,  Kosmetologia Estetyczna  2015; 6 (4): 541-545
4) A. Kapuścińska, I. Nowak, Zastosowanie kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skóry, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online), 2015; 69: 374-383
5) W. Czerwonka, D. Puchalska, M. Lipińska, A. Habrat, Mechanizmy i metody przenikania substancji czynnych przez barierę lipidową skóry, Kosmetologia Estetyczna 2018; 6 (7): 667-671