Skóra atopowa a kosmetyki naturalne

Czym charakteryzuje się skóra atopowa?

Coraz więcej osób zmaga się z problemem skóry atopowej, szacuje się, że dotyczy to nawet 20% noworodków i 3% dorosłych. Atopia to nieprawidłowa reakcja naszego organizmu na czynniki zewnętrzne, co prowadzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał. Efektem tego są objawy alergii. W przypadku skóry takimi czynnikami mogą być składniki kosmetyków (konserwanty, substancje zapachowe), alergeny obecne w pokarmie, pyłki, czynniki środowiskowe (zmiana temperatury, smog, promieniowanie słoneczne) oraz co bardzo ważne stres. Efektem są wysypki, zaczerwienienia, świąd czy łuszczenie. Skóra atopowa jest skórą nadwrażliwą, o nieprawidłowej budowie. Jednostka chorobowa, która określa ten zespół objawów to atopowe zapalenie skóry. Wiele podobnych objawów dają inne choroby skóry np.: łojotokowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skóry, łuszczyca. Odpowiednia diagnoza jest niezbędna do prowadzenia prawidłowej terapii i pielęgnacji.

Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to uwarunkowana genetycznie choroba zapalna skóry. Charakteryzuje się świądem, długotrwałym przebiegiem i występowaniem zmian w typowych miejscach:

• u małych dzieci na twarzy i okolicach wyprostów kończyn np.: na ramieniu, udzie
• u starszych dzieci i dorosłych głównie w zgięciach stawów, ale zmiany mogą obejmować całe ciało

Pierwsze zmiany pojawiają się w pierwszych 5 latach życia (mogą pojawić się już przed 6 miesiącem). Często mówi się, że dziecko może wyrosnąć z AZS, jednak najczęściej choroba towarzyszy nam całe życie, a to co bierzemy za oznaki ozdrowienia to łagodny przebieg lub nawet kilkuletnie okresy remisji (remisja to okres, w którym choroba nie daje objawów).
Skóra chorega na AZS jest sucha, czerwona, swędząca i łuszczy się. Jest to schorzenie o podłożu alergicznym, więc często towarzyszą mu inne objawy takie jak nietolerancje pokarmowe, astma, zapalenie spojówek, łupież.

Choroba może być bardzo uciążliwa, zwłaszcza w okresach zaostrzenia, jednak gdy poznamy jakie czynniki powodują pogorszenie i uda się nam zaleczyć aktywne zmiany na skórze, choroba wchodzi w fazę remisji. W tej fazie dokładamy wszelkich starań, by nie dopuścić do zaostrzenia, co oczywiście nie zawsze jest możliwe i nie zawsze zależy od naszej dobrej woli i ciężkiej pracy. Kiedy choroba jest w chwilowym odwrocie głównym zadaniem jest pielęgnacja i unikanie potencjalnych czynników alergizujących.

Czego potrzebuje skóra z AZS?

Skóra chorego na AZS to skóra uszkodzona, która przestaje pełnić swoją funkcję ochronną. Dochodzi więc do utraty wody, zwiększenia wrażliwości na bodźce, skłonności do podrażnień oraz przenikania alergenów i drobnoustrojów przez skórę. Należy więc skórę nawilżać i natłuszczać. Regularna pielęgnacja pozwoli na odbudowanie bariery ochronnej i przywrócenie jej funkcji.

Kosmetyki dla skóry atopowej

Aby utrzymywać skórę w dobrej kondycji osoba z AZS musi stosować starannie wyselekcjonowane preparaty. Dzięki temu możliwe jest wydłużenie fazy remisji. Zaleca się wybieranie produktów bogatych w składniki nawilżające, przeciwzapalne oraz łagodzące.

Warto wczytać się w skład i unikać kosmetyków zawierających substancje drażniące i potencjalne alergeny, np. alkohol etylowy i benzylowy, lanolinę, substancje zapachowe takie jak eugenol, geraniol, cytral. Ponieważ skóra atopowa ma zniszczoną barierę naskórkową, jest bardziej podatna na działanie czynników szkodliwych, dlatego podrażnienie może wystąpić nawet po kontakcie z substancjami, które są powszechnie uznane za bezpieczne. Jeżeli po aplikacji wystąpią objawy alergiczne, należy zaprzestać stosowania kosmetyku i obserwować miejsca zmienione. Jeżeli podrażnienie nie ustępuje, konieczny może być kontakt z dermatologiem.

Co powinien zawierać kosmetyk dla skóry atopowej?

W kosmetykach dla skóry z AZS szukamy przede wszystkim emolientów, czyli substancji natłuszczających, nawilżających i zmiękczających. Emolienty jako substancje tłuszczowe biorą udział w odbudowie warstwy hydrolipidowej naskórka. Tworzą na skórze delikatną warstwę okluzyjną, która chroni przed nadmierną utratą wody. Dodatkowo zabezpieczają przed działaniem czynników zewnętrznych.

Mile widziane w kosmetykach dla skóry atopowej są również wyciągi roślinne, które działają przeciwzapalnie, przyspieszają regenerację naskórka i hamują rozwój mikroorganizmów. A także ceramidy i NMF (natural moisturizing factor), czyli naturalny czynnik nawilżający.

Naturalny czynnik nawilżający NMF

W warstwie rogowej naskórka występuje naturalny czynnik nawilżający (NMF), w którego skład wchodzą m.in.: aminokwasy, białka i mocznik. Czynnik ten chroni skórę przed wysuszeniem, a związki, które go tworzą, wiążą i zatrzymują cząsteczki wody w warstwie rogowej. Naturalne substancje wchodzące w skład NMF powstają w procesach rogowacenia naskórka (kwas piroglutaminowy), pocenia czy wydzielania sebum (sole i kwasy organiczne).
Skład NMF jest często odtwarzany w preparatach nawilżających do każdego rodzaju skóry. W składzie kosmetyków szukajmy takich składników jak:

• kwas mlekowy (Lactic Acid)– jest zaliczany do grupy alfa-hydroksykwasów (AHA). Obniża pH skóry, prowadzi do normalizacji procesu rogowacenia oraz wpływa na poprawę struktury kolagenu. W kosmetykach występuje jako kwas lub sole np.: mleczan sodu
• piroglutaminian sodu (Sodium PCA)- jest związkiem higroskopijnym (ma dużą zdolność do wchłaniania wilgoci i wiązania się z wodą). Jego działanie prowadzi do miękkości i elastyczności skóry. Nie działa jedynie powierzchownie, ma zdolności penetracyjne głębszych warstw naskórka
• mocznik (Urea)– działa nawilżająco, poprzez zwiększenie możliwości wiązania cząsteczek wody do włókien keratynowych; zmiękcza skórę; w stężeniu powyżej 10% wykazuje efekt keratolityczny, czyli rozpuszcza i złuszcza zrogowaciałą warstwę naskórka, inicjując w ten sposób przejście składników aktywnych w głąb skóry
• cukry i aminokwasy (np.: Glucose, Glycine, Lysine)– są elementem budulcowy i odżywczym, ze względu na swoją małą masę cząsteczkową przyswajane są w całości przez komórki
• alantoina (Allantoin)- pochodna kwasu moczowego, występuje naturalnie w kiełkach zbóż czy łupinach kasztanów. Ma działanie nawilżające, łagodzące i kojące.

To one są kompleksem nawilżającym i wygładzającym. Pamiętajmy jednak, że tylko odpowiednio dobrane składniki, we właściwych proporcjach, będą naśladowały nasz fizjologiczny NMF.

Naturalne emolienty

Terminem emolienty określamy zazwyczaj gotowe preparaty do pielęgnacji skóry suchej i podrażnionej. Jednak w tym artykule skupię się na emolientach rozumianych jako substancje  odbudowujące naszą warstwę hydrolipidową naskórka. Warto też pamiętać, że gotowe kosmetyki-emolienty zawierają  w składzie wiele grupy związków np.: humektanty, fosfolipidy, dzięki czemu ich działanie może być skuteczniejsze.

Olej lniany (Linum Usitatissimum Seed Oil)– To olej szczególnie bogaty w kwasy tłuszczowe omega-3, przede wszystkim kwas alfa-linolenowy (ALA), zawiera również witaminę E i związki mineralne. Jest w niewielkim stopniu komedogenny, a więc ogranicza powstawanie zaskórników. Dzięki zdolności do wbudowywania się w  błonę komórkową bierze udział w regeneracji uszkodzonej warstwy lipidowej naskórka i ogranicza utratę wody. Witamina E posiada właściwości przeciwutleniające i chroni komórki przed działaniem wolnych rodników. Olej lniany działa nawilżająco, odżywczo, wygładzająco i ochronnie.

Olej konopny (Cannabis sativa Seed Oil/Hemp Oil) – Kompozycja składników oleju konopnego to zbiór wielu cennych substancji biologicznie aktywnych takich jak nienasycone kwasy tłuszczowe (kwas linolowy, kwas gamma-linolenowy i eikozanowy), aminokwasy, minerały (Ca, Mg, Zn) i witaminy (A, E, z grupy B). Wpływa korzystnie na wygląd i strukturę skóry, ma właściwości regenerujące, przeciwzapalne, antyoksydacyjne. Należy do tzw. olejów suchych, nie pozostawia na skórze tłustego filmu, ponieważ szybko się wchłania. Potrafi łagodzić świąd skórny, co jest niezwykle ważne przy skórze atopowej.

Olej kokosowy (Cocos Nucifera Oil/Coconut Oil)–  W przeciwieństwie do pozostałych opisanych tu olejów w skład oleju kokosowego wchodzą głównie nasycone kwasy tłuszczowe m.in.: kwas laurynowy, kwas palmitynowy, kwas kaprylowy i kwas kaprynowy, co sprawia, że ma stałą konsystencję. Dzięki zawartości dużej ilości kwasu laurynowego, który ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, olej kokosowy wspiera procesy gojenia się ran oraz poprawia kondycję skóry. Ma właściwości odżywcze, nawilżające i kojące, a przy okazji bardzo atrakcyjny i przyjemny zapach.

Olej ze słodkich migdałów (Prunus Amygdalus Dulcis Oil/Sweet Almond Oil) – Zawiera duże ilości kwasu oleinowego, kwasy fenolowe, proteiny, minerały i witaminy. Nadaje się do każdego rodzaju skóry, ma doskonałe właściwości zmiękczające i wygładzające skórę, odbudowuje warstwę lipidową naskórka, spowalnia procesy starzenia się skóry. Dobrze się wchłania i nie daje efektu ciężkości. Jest bardzo dobrze tolerowany, przez co polecany do pielęgnacji wrażliwej skóry dzieci, nawet noworodków.

Olej z pestek malin (Rubus Idaeus Seed Oil)– W składzie obecne są nienasycone kwasy tłuszczowe: kwas linolowy i kwas α-linolenowy. Działają przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, pobudzają skórę do regeneracji. W oleju  możemy też znaleźć karotenoidy o właściwościach przeciwutleniających. Olej malinowy zmniejsza skutki promieniowania słonecznego, nie istnieją jednak potwierdzone badania, które podają, że można go stosować jako samodzielny preparat przeciwsłoneczny. Ma właściwości łagodzące i regenerujące, chroni komórki przed uszkodzeniami.

W artykule opisane zostało tylko kilka olejów, które są naturalnymi emolientami. Pozostałe to np.: oliwa z oliwek, masło kakaowe, masło shea, olej z wiesiołka, olej z ogórecznika.
Wszystkie oleje mogą być stosowane jako dodatek do kąpieli (dodajemy do wody kilka kropel oleju), jako samodzielny preparat do pielęgnacji skóry twarzy i ciała, a także jako dodatek (booster) do gotowych preparatów.

Kosmetyki ziołowe

Jak wiadomo w ziołach tkwi ogromny potencjał leczniczy, a wszystko dzięki temu, że zawierają całą gamę substancji leczniczych. Przy AZS można je stosować w okresach remisji lub przy delikatnych, nieinfekcyjnych stanach zapalnych. Należy jednak być uważnym, ponieważ preparaty roślinne mogą powodować alergie. W domowych warunkach najlepiej jest wykorzystać zioła jako dodatek do kąpieli. Świetnie sprawdzą się nagietek, owies, rumianek, krwawnik czy kora dębu. To zioła o działaniu przeciwzapalnym, łagodzącym (rumianek, nagietek owies) oraz ściągającym i przyspieszającym gojenie się ran (krwawnik i dąb). Jak przygotować taką kąpiel?

• Ok. 100 g (lub 6 torebek) koszyczka rumianku zalewamy ok. 3 litrami wrzącej wody i zostawiamy pod przykryciem na pół godziny. Po odcedzeniu ziół odwar dodajemy do kąpieli. Rumianek możemy zastąpić nagietkiem lub słomą owsianą.
• Można też przygotować mieszankę ziół do kąpieli:  150 g koszyczka rumianku, 50 g nasion gorczycy, 150 g korzenia kozłka lekarskiego (waleriany). Mieszankę gotujemy w garnku, pod przykryciem, ok. 10 minut. Po odcedzeniu wywar dodajemy do wanny z wodą.
• Bierzemy 100 g płatków owsianych, dobrze jest je zblendować, przekładamy do bawełnianego woreczka i wkładamy do gorącej wody na 10-15 minut. Po tym czasie wodę i woreczek dodajemy do kąpieli. Woreczek może sobie pływać w wannie, ale możemy go też użyć do masażu i delikatnego peelingu.

Jeżeli zaczniemy stosować rożne zioła i odkryjemy, które działają na naszą skórę najlepiej możemy sami tworzyć takie personalizowane mieszanki z ulubionych i najbardziej skutecznych dla nas ziół.
Trzeba też pamiętać, że taka kąpiel nie powinna trwać więcej niż 15 minut, a woda powinna mieć temperaturę 35-37 ⁰C. Kąpiele lecznicze stosujmy raz na kilka tygodni, nie używając wtedy żadnych dodatkowych kosmetyków myjących.

Jeżeli nie chcemy bawić się w zielarkę w domu, możemy znaleźć w aptekach naprawdę dużo preparatów ziołowych, które mogą okazać się skuteczne dla skóry atopowej. Są to maści rumiankowa i nagietkowa oraz maść propolisowa. W aptekach lub drogeriach naturalnych można znaleźć także wodę oczarową, czyli hydrolat z oczaru wirginijskiego , który ma silne działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i ściągające. Można go stosować jako tonik do codziennej pielęgnacji lub dodawać kilka kropel do kremu tuż przed nałożeniem.

Przy AZS należy być ostrożnym ze stosowaniem kosmetyków robionych w domu. Niestety w domowych warunkach nie jesteśmy w stanie zachowywać odpowiednich warunków czystości i preparaty ręcznie robione mogą zawierać zanieczyszczenia i mikroorganizmy. O ile zdrowa skóra może sobie z nimi poradzić, tak skóra uszkodzona będzie stanowiła otwarte wrota dla drobnoustrojów. Jeżeli już zdecydujemy się na własne kosmetyki dbajmy o higienę ich wytwarzania i pilnujmy daty przydatności do użycia.

Jak dbać o skórę atopową?

By osiągnąć długotrwałe efekty, oprócz aplikacji odpowiednich kosmetyków, warto na co dzień stosować się do kilku prostych zasad, które pomogą w utrzymywaniu dobrej kondycji skóry.

Higiena

Kąpiel nie powinna być długa (10-15 minut), temperatura wody zbliżona do temperatury ciała, podczas osuszania skóry ręcznikiem nie pocieramy jej.

Aplikacja

Preparaty stosujemy codziennie, 2-3 razy dziennie, jeżeli suchość i uczucie świądu są dokuczliwe możliwa jest aplikacja nawet co 3 godziny. Należy używać odpowiednią ilość preparatu-zbyt mała nie zadziała. Unikamy pocierania skóry – podczas nakładania kosmetyku delikatnie rozprowadzamy go na skórze i wklepujemy.

Życie codzienne

Skóra atopowa to skóra alergiczna, musimy więc dokładać jak największych starań, by unikać potencjalnych alergenów. Dbajmy o czystość i dobre nawilżenie powietrza, zwłaszcza w sezonie grzewczym. Na co dzień warto wybierać ubrania z naturalnych surowców, niebarwione, o luźnym kroju, tak, by nie drażniły skóry. Wiele osób cierpiących na AZS uwielbia miękkie i niegryzące ubrania wełniane i ceni ich właściwości termoregulacyjne. Jednak spora grupa osób jest uczulona na wełnę.
Jeżeli to możliwe unikaj sytuacji stresowych, zadbaj o swoje zdrowie psychiczne – AZS przez wielu specjalistów jest uważane za chorobę psychosomatyczną.

Odżywianie

Pamiętajmy też, że nawilżenie skóry bierze się od środka, a nawet najlepsze kosmetyki nie zastąpią zdrowego stylu życia. Ważne jest spożywanie pokarmów bogatych w kwasy wielonienasycone np.:

•  ryby (łosoś, makrela),
•  oleje roślinne (olej lniany, słonecznikowy, oliwa z oliwek)
•  nasiona (siemię lniane, nasiona chia).
•  orzechy (migdały, orzechy włoskie)

Jeżeli nie jesteśmy w stanie zapewnić dużej podaży kwasów omega z pożywieniem warto rozważyć suplementację.
W diecie ważne jest dbanie o różnorodność pokarmów oraz obecność świeżych warzyw i owoców, tak, by dostarczać organizmowi witaminy i minerały niezbędne dla procesów regeneracji skóry. Unikajmy produktów przetworzonych , zawierają wiele dodatków, które mogą powodować alergię.
Należy też pić odpowiednią ilość wody, ok 2 litry, gdyż jest ona potrzebna naszemu organizmowi do wszystkich procesów metabolicznych.

Pokochać skórę atopową

Jeżeli masz skórę atopową masz ją całe życie. To Twój największy organ. Nie walcz z nią. Poznaj swoją skórę i zaprzyjaźnij się z nią. Tylko w ten sposób może Ci się udać dobrze o nią zadbać.
Skuteczne leczenie AZS jest trudne i wymaga systematyczności oraz indywidualnego podejścia. Jak na razie nie ustalono jednorodnych zasad postępowania, dlatego, że objawy i przyczyny choroby są bardzo różnorodne. W leczeniu bardzo ważne jest, by być świadomym i znać swoje ciało, wiedzieć jakie czynniki powodują zaostrzenie, a jakie nam służą. Kluczowa jest codzienna pielęgnacja.

Na koniec muszę jeszcze podkreślić, że kosmetyki naturalne są jak najbardziej zalecane do codziennego stosowania przy skórze atopowej, ponieważ są delikatne, zawierają wiele wyciągów roślinnych o wielokierunkowym działaniu i nie zawierają sztucznych barwników czy aromatów. Jednak choć bezsprzecznie fantastyczne i często niezwykle skuteczne, w momentach zaostrzenia choroby nie mogą zastąpić leczenia farmakologicznego. Jeżeli mimo stosowania preparatów nawilżających i natłuszczających doszło do pojawienia się nowych zmian konieczna jest konsultacja z lekarzem, który może zalecić stosowanie leków miejscowych lub doustnych na receptę.

Po więcej informacji zapraszam na strony towarzystw propagujących wiedzę o AZS:
https://www.ptca.pl
http://www.haloatopia.pl

Bibliografia:

M. Millan, J. Mijas, Atopowe zapalenie skóry- patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka, Nowa Pediatria 2017, 21(4): 114-122
A. Woldan-Tambor, J. Zawilska, Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku, Farmacja Polska, 11/2009
M. Szmigiel-Pieczewska, A. Momot, Czynniki zapobiegające utracie wody w pielęgnacji skóry odwodnionej, Kosmetologia estetyczna, 2/2016, vol.5
N. Kalinowska, I. Nowak, A. Zielińska, Właściwości oleju z pestek malin wykorzystywane w kosmetyce, Kosmetologia Estetyczna 2/2017, vol.6
A. Piotrowska, N. Totko-Borkusiewicz, A. Klucznik, Olej kokosowy- możliwości zastosowań kosmetycznych, Postępy Fitoterapii 2/2019
A. Ożarowski, Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, wyd. 3, PZWL
I. Kłoskowska, Domowe kosmetyki na skórę i włosy-zrób je sam, wyd. 1. Vital
www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/zastosowanie-oleju-lnianego-w-atopowym-zapaleniu-skory
epozytywnaopinia.pl/co-warto-wiedziec-o-emolientach/